Learning economics under a tarp
2016
By Sandra Smets

[Dutch text at the bottom]

Yogyakarta, five pm. A street trader is seen pushing his cart, painted a bright green to stand out in traffic. It produces a tinkling sound, so as to be audible in these crowded streets where everyone is on their way to somewhere else. But actually, not everyone is. The sidewalks and streets appear to be the destinations of entrepreneurs such as this vendor, laying claim to curbs and parks. That's where they park their pushcart stalls or install their wares on the pavement - snacks, cosmetics, gasoline, or discarded tires being polished on the spot by self-proclaimed craftsmen deepening the grooves with their knives. All that merchandise is offered by inventive organizing of materials and space. A few boards become benches to form a terrace next to a cart. A powerpoint hung between two branches feeds flickering lightbulbs and enables an outdoor kitchen. Among all this, the dealer pushes his green cart, looking for the right place to stop and attract his own customers.

These are the first images of ‘Jalan’ (Indonesian for 'street'): a film about street trade in Yogyakarta made by the Dutch artist Su Tomesen. She worked on this thirty minute film for three years. Every scene and act in it shows care and logic, nothing is wasted, everything has value. On which day certain shots were taken is not mentioned because Tomesen doesn't find the dates to be relevant - a remarkable statement for an artist who is originally a historian. That timelessness  is how she experiences living on Java, every day being the same as the day before or after - as if the world were scripted like the Truman Show, she said in a telephone interview. Tomesen knows what she's talking about because she lives most of her time with her family in Yogyakarta. They built a house designed to combine inside and outside - in a way similar to the life in public spaces that has up until now been the main topic of her work as an artist.

Or to be more precise, it has been her main topic since 2008. That year she started traveling through Jordan, Syria, Lebanon, Oman, Palestine, Israel. Two years later she flew to Johannesburg and gave a workshop in Uganda. Just before ,that in 2009, she had gone to Port-au-Prince, Rio de Janeiro and Buenos Aires to film 'one-minutes', the short videos that offer a short window onto the world, as her work always seems to do. That cinematic window can also be seen in the Erasmus Huis, a short film of a barber on the street in Johannesburg, his salon just as basic but just as adequate as the places of business of street entrepreneurs in Jakarta, Beijing, Medellín and other such places. Four poles plus some canvas suffice to appropriate public space,  life blending into the big city . This is the dynamic to be found in the exhibition 'Jejak, kreativitas tersembunyi di tempat umum' (Traces, Hidden Creativity in Public Space). The traces mentioned in the title are details framed by Tomesen from the apparent chaos of public life: chairs, booths, trading, an improvised life of tarpaulin and pieces of stone as a jagged backdrop the ongoing citylife in non-Western countries.

All these images she divides into separate photo series, for example one of architectural images. This series shows the architecture built up between existing buildings, up and sideways, incorporating trees, spiraling upwards onto terraces each one slightly larger than the one of the floor below. Shelter built just anywhere possible, air conditioners squirming out of walls. Just like the way street traders in these cities claim sidewalks, so can architecture claim space in a world without official architects or construction supervision.

This ingenuity, unseen in over-regulated Europe, is the setting for all Tomesens films and photographs. Chairs, the mainstay of many Western product designers, are viewed differently by the denizens of this place. Her photo series on seating showcases duct tape as a means to provide second, third or fourth lives to discarded plastic chairs. Sloping streets are no problem, one can balance benches by cutting of parts of legs. If tables are needed, a piece of plastic on a tree stump will do just fine. This Heath Robinson world returns in her pictures of unintended 'installations': merchandise displayed and built into ingenious forms. Towers of boxes become centerpieces in markets, surrounded by smaller packages and goods. With just a cask sellers create complete displays: toothpaste tubes inside branch out into flower shapes, the exterior fully covered with pillstrips. In addition to the functionality, Tomesen shows the beauty that lies in the ingenuity, jewelry created by beads on stools.

By framing these details Tomesen shows those tableaux vivants as related to art performances and installations. A green handcart between leaves: color on color. Square cardboard boxes next to a display of square tiles: shape by shape. This artview has been a characteristic of Tomesen’s work for a few years now. After studying history, she worked as a television director and made films that found their way into film festivals and art spaces. More than ten years ago she enrolled in the Sandberg Institute, where her fellow students had been trained as visual artists. Film and video would continue to be her media, but she also started making interventions in (semi) public space. In Medellin she built a structure from bamboo, in Johannesburg she opened a bar, fully operational, which started a dispute. In the apartheid era this kind of bars was not considered appropriate for someone of her color or for a gallery either. ‘Jalan’ and also the photos in the Erasmus Huis do touch on politics as well: Tomesen points her camera deliberately not at the haves but at the have-nots, who cannot afford ready-made solutions but have to rely on their own resourcefulness. By this focus, Tomesen manages to compare cities worldwide: her photographs from Beijing, Tirana, Medellín, all depend on each other. Because this power is universal.

Thus a general definition of urbanity emerges from her work. A city can be defined as a place with opportunities for everyone to grow. Cities are where the powerless can develop the story of their lives, can write their own histories. Music, clothing, art and the coexistence of different cultures are the building blocks of cosmopolitan cities. Sociologist Saskia Sassen has defined the city a complex but incomplete system that survives other systems (kings, companies). Cities have seen kings and leaders come and go, but remain afloat themselves.

Africa, America, Eurasia or Australia: cities are the epicenters where new developments begin and yes, they are also where excesses such as poverty are found. The city is where it all happens. Thus, and this is our task for the future, we need to examine city life and particularly city life outside the West. At present when the rich are getting richer and the poor get poorer, divisions in cities are growing sharper. In many western cities municipalities seek the solution to problems in gentrification, by supporting trade and businesses that attract those with higher income, but that excludes and expels the poorer population. And so increases the problems.

Therefore Tomesen’s work is a visual plea for a world where organic life evolves freely and where waste hardly exists. Do not establish coffee shops or luxury homes but make room for those who already live in urban territories and try to survive. If you grant space to individuals instead of internationals, their capital can flourish and they themselves can be developers. That way poorer countries can bloom without investors but by using the informal economy as an engine. Underlining that power is why small entrepreneurs are the main subject in the fourth photo series of Tomesens at the Erasmus Huis. In her opinion their ingenuity can be a lesson for the West as well, where plans dropped into stupor by the recession in 2008. Many believe that big capital business or government can not break the deadlock. Tomesen shows a life that blooms by means of small capital. Cities that are less affected by an economic crisis, are the more autarkic organized ones, where local production chains are a closed system, without dependence on external capital. This means that the economic challenge of the 21st century is not to be found in growth but in shrinking. Towards a human level.

This bottom-up look Tomesen has mastered, by way of taking an interest: asserting that these objects are of  interest , that they be placed onto a pedestal – which she does quite literally. The type of objects to be seen in ‘Jalan’ return in this exhibition as readymades, on pedestals. Including: a gasoline seller’s rack, a tower of bottles, a homemade bench, a makeshift street lamp with roof. Matching these recycling techniques, she also shows a collage of plastic bags she made herself back in 2007, covering one of the windows of the Erasmus Huis and so filtering light inwards through beams of colors.

All this combined tells of spontaneous economies in a growingly globalized and urbanized world. Tomesen’s message lies in the richness of the mind caused by material poverty. To emphasize that this resilience exists worldwide, ‘Jalan’ eventually will become part one, of a four-part film chronicle. Part two she will film in Tirana in May 2016. Followed by part three and four respectively in Medellín and Johannesburg where she has already done research in the past. The parts are to be compiled into a DVD box,to be issued in 2017 or 2018.

Meanwhile, city life continues without much distinction between today and tomorrow, as Tomesen experiences herself while living on Java. Every day seems to be linked to the previous as well as to the next, again and again, without much difference. While pushing his green cart, the trader in ‘Jalan’ passes his competitors installing their trade on pavements and tarp poles already being hammered into the curbs. Shelters of bamboo are lashed together. Traffic hurries by, the pavements get swept, the sun goes down. Around midnight, all goods are packed again under the light of a single bulb of a temporary power supply. Time to sleep. Tomorrow is a new day.

----About the author
Sandra Smets is an art historian and freelance journalist based in Rotterdam. She writes for NRC Handelsblad, magazines and artist catalogs about contemporary and older visual arts with a special interest in art in public space. Recurring subjects are postwar monumental wall art and its demolishment, as well as short lived younger public art movements. She has written books and articles about Europe’s largest and most forgotten land art, about the impact of pre-war avant-gardes in post war city planning of Rotterdam streets, about light art in cities and festivals. Her essay on citizens’ initiatives and the political significance of monuments was granted the 2012 Hans Baaij Essay Prize.

p1100321

Economielessen onder een afdekzeil

Yogyakarta, vijf uur 's middags. Een straathandelaar duwt zijn wagen voort, een kar die felgroen is geschilderd zodat hij goed zichtbaar is. Er komt een rinkelend geluid uit voort, iets metaligs, om ook met geluid op te vallen op de drukke straten waar iedereen op weg is naar iets anders. Hoewel, niet iedereen. De stoepen en straten zijn de eindbestemming van ondernemers zoals hij, stoepranden en parken confisquerend. Daar parkeren ze hun handkar of stallen op de grond hun waren uit – snacks, cosmetica, benzine, of ter plekke opgepoetste afgedankte banden waar zelfbenoemde ambachtslui behendig met een mesje de groeven in uitdiepen. Al die koopwaar wordt aangeboden door inventief om te gaan met materiaal en ruimte. Vier palen, een doek en je hebt een terras. Een stroompunt tussen twee takken gehangen voedt flikkerende lampen en maakt een buitenkeukentje mogelijk. Tussen dit alles duwt de handelaar zijn groene kar voort, op zoek naar een ideale plek om even stil te staan en klanten te trekken.

Met deze beelden begint JALAN (Indonesisch voor 'straat'), een film die de Nederlandse kunstenaar Su Tomesen maakte over straathandel in Yogyakarta. Drie jaar werkte ze aan deze film die dertig minuten duurt en die ze zomer 2015 afmonteerde. Elke scène en handeling die ze filmde toont zorg en logica, niets wordt verspild, alles is van waarde. Welke dag het is die ze filmde, staat er niet bij omdat ze data niet relevant vindt – een opmerkelijke uitspraak voor een kunstenaar die van origine historicus is. Die tijdloosheid is hoe ze het leven op Java ervaart, elke dag is hetzelfde als de dag ervoor of erna – alsof de wereld gescript is zoals in de Truman Show, zegt ze in een telefoongesprek. Tomesen weet waar ze het over heeft aangezien ze het merendeel van haar tijd met haar gezin in Yogyakarta woont. Ze hebben er een huis laten bouwen waarin ook binnen en buiten verenigd worden – in zekere zin vergelijkbaar met het publieke leven in de openbare ruimte die ze sinds jaar en dag vastlegt.

Of sinds 2008, preciezer gezegd. Dat jaar reisde ze door Jordanië, Syrië, Libanon, Oman, Palestijnse gebieden, Israël. In 2010 vloog ze voor drie maanden naar Johannesburg en gaf vervolgens een workshop in Oeganda. Het jaar erop volgden Port-au-Prince, Rio de Janeiro en Buenos Aires voor The One Minutes: korte video’s die in een minuut een venster op de wereld bieden. Dat filmische venster is ook te zien in de solotentoonstelling JEJAK, kreativitas tersembunyi di tempat umum (TRACES, hidden creativity in public space) in het Erasmushuis: een korte film van een kapper op straat in Johannesburg, zijn kapsalon een even basale als toereikende uitstalling als van ondernemers in Jakarta, Beijing, Medellín en waar dan ook. Vier palen, een doek en je hebt je de publieke ruimte toegeëigend waar het leven in de grote stad samenstroomt. Diezelfde dynamiek staat centraal in de expositie JEJAK. De sporen uit de titel zijn details die Tomesen door 'framing' uitlicht uit de ogenschijnlijke chaos van het openbare leven: stoeltjes, kraampjes, handel, een geïmproviseerd leven van afdekzeil en stukken steen als rafelig decor voor een reilen en zeilen in niet-westerse grote steden.

Dit alles ordent ze in verschillende fotoseries, bijvoorbeeld een reeks architectuurfoto's. Hierop wordt gebouwd tussen gebouwen in, omhoog en opzij, bomen incorporerend, etages naar boven toe telkens iets verbredend. Een afdakje zomaar ergens waar het kan, airco's en afvoersystemen kronkelen uit muren. Zoals handelaren in tal van steden stoepen opeisen, zo is ook architectuur in een wereld zonder architecten en bouwtoezicht een middel om ruimte te claimen. Deze vindingrijkheid die het overgereguleerde Europa niet kent, vormt het decor van de films en foto's van Tomesen. Stoelen -kernopgave voor veel westerse productontwerpers- worden oplossingsgericht bekeken. In haar fotoserie over 'zitten' speelt tape een hoofdrol en helpt om plastic stoelen een tweede, derde, vierde leven te geven. Staat de straat schuin, dan zaag je pootjes af om recht te zitten. Tafeltje nodig voor erbij, leg een stuk plastic over een boomstronk. Deze McGyverwereld blijkt ook in haar foto's van wat ze ‘onbedoelde installaties' noemt: koopwaar die wordt tentoongesteld en opgebouwd tot nieuwe vormen. Op markten ziet ze torens van dozen als centerpiece in een kraampje omringd door kleinere verpakkingen en goederen. Met slechts een ton maken verkopers complete uitstallingen: binnenin liggen tandpastatubes die in een bloemvorm uitwaaieren, de buitenkant is volop bedekt met pillenstrips. Behalve dat het nuttig is, laat Tomesen zien welke schoonheid in deze vindingrijkheid schuilt.

Door deze details te framen lijken deze tableaux vivants verwant aan performances en installaties in de beeldende kunst. Een groene handkar tussen bladeren: kleur op kleur. Kartonnen dozen naast een display van al even vierkante tegels: vorm op vorm. Die kunstbril hanteert Tomesen sinds een aantal jaren. Na haar studie geschiedenis werkte ze als tv-regisseur en maakte films die hun weg vonden naar filmfestivals en kunstruimtes. Ruim tien jaar geleden schreef ze zich in voor het Sandberg Instituut, een vervolgopleiding waar haar medestudenten beeldend kunstenaars waren. Film en video zouden haar media blijven, maar ook ging ze zelf installaties en interventies maken in de (semi)publieke ruimte. In Medellín realiseerde ze een bouwwerk van bamboe, in Johannesburg opende ze een bar, fully operational, wat niet onomstreden bleek. Dit soort bars uit de tijd van de Apartheid pasten niet bij haar huidskleur en ook niet in een galerie. Ook JALAN en de foto's in het Erasmushuis gaan over politiek: Tomesen richt haar camera bewust niet op de haves maar op de havenots, mensen die zich geen kant-en-klare oplossingen kunnen permitteren. Door hun vindingrijkheid uit te vergroten, toont ze een andere kant van steden wereldwijd en de vergelijkbaarheid daarvan: haar foto's uit Beijing, Tirana, Medellín, ze hangt alles door elkaar heen. Want deze kracht is universeel.

Daardoor doemt een algemene definitie van stedelijkheid op uit haar werk. Een stad, zo kun je stellen, is een plek waarin iedereen kansen heeft en iedereen iets van zichzelf kan maken. Een stad is waar zij zonder macht een leven, een verhaal kunnen opbouwen, een eigen geschiedenis kunnen schrijven. Muziek, kleding, cultuur bouwen er op tot een kosmopolitische stad, en samengaan van verschillende culturen. Socioloog Saskia Sassen noemt de stad een complex maar incompleet systeem dat tal van andere systemen (koningen, bedrijven) overleeft. Steden hebben koningen en regeringsleiders zien komen en gaan, maar blijven zelf bestaan. De stad is waar nieuwe ontwikkelingen beginnen en ja, waar ook excessen zoals armoede zijn. De stad is waar het gebeurt. Dus de opgaven voor de toekomst, daarvoor moeten we kijken naar de stad en wel, stelt Tomesen, naar de steden buiten het westen. Nu de rijken rijker worden en de armen armer, worden scheidslijnen in steden pregnanter. De oplossing voor grotestadsproblematiek wordt in het westen vaak gezocht in de hogere inkomens, met gentrificatie via horeca en ondernemingen die een beter segment tonen en aantrekken, maar die juist die armere bevolking wegduwen. En zo problemen versterken.

Tomesens oeuvre is een visueel pleidooi voor een organische wereld waarin het leven zich vrijelijk ontwikkelt. Schep ruimte voor diegenen die in een stad leven en overleven, niet voor koffiebars of luxe woningen. Als je ruimte gunt aan individuen in plaats van aan internationals, kan hun kapitaal opbloeien en maak je ze tot ontwikkelaars. Dan kan een arm land zonder investeerders opbloeien met de informele economie als motor. Niet voor niets zijn de handelaren en ondernemers het hoofdonderwerp in de vierde fotoserie in het Erasmushuis. Uit wat zij doen zijn ook lessen te halen voor het westen, waar plannen door de recessie vanaf 2008 stilvielen. Niet een op grootkapitaal functionerend bedrijfsleven of overheid kan die impasse doorbreken, geloven inmiddels velen. Tomesen toont een leven dat bloeit met kleinkapitaal. Steden die minder geraakt worden door een economische crisis zijn de meer autarkisch georganiseerde waar lokale productieketens worden gesloten, zonder afhankelijkheid van extern kapitaal. Dan ligt de economische opgave van de 21e eeuw niet in groei maar in krimp. Tot op een menselijk niveau.

Deze bottom-up blik heeft Tomesen zich eigen gemaakt uit belangstelling: stellen dat deze beelden een 'belang' hebben, wat op een sokkel getild mag worden. Dat doet ze letterlijk. Het type objecten dat te zien is in JALAN worden als ready mades in de expositie op sokkels gezet: een benzinerek, een uithangbord, een zelfgemaakte bank en gerepareerde plastic krukjes, een geïmproviseerde straatlamp-met-dak. Voortbordurend op dit soort recycletechnieken toont ze ook een van plastic zakjes geweven installatie uit 2007, die voor de ramen van het Erasmushuis hangt en het licht, gefilterd, doorlaat. Live optredens bij de opening van de tentoonstelling zijn de personages uit JALAN: een muzikant en een eigenaar van een kermiswagen die met een fietswiel wordt aangedreven. Beroepen en objecten waar geen taalkundige equivalent voor bestaat.

Dit alles bij elkaar opgeteld verhaalt Tomesen over spontane economie in een geglobaliseerde en verstedelijkte wereld. De rijkheid van de geest die ontstaat door materiële armoede. Haar boodschap is de rijkheid van de geest die ontstaat door materiële armoede. Om te onderstrepen dat die veerkracht wereldwijd bestaat, wordt JALAN uiteindelijk deel één van een vierdelige filmkroniek. Deel twee filmt ze in mei 2016 in Tirana. Daarna volgen deel drie en vier in respectievelijk Medellín en Johannesburg waar ze in het verleden al research gedaan heeft. De delen worden tot gebundeld in een dvd-box, die in 2017 of 2018 moet verschijnen.

Intussen gaat het leven in veel steden door zonder veel onderscheid tussen vandaag en morgen, zoals Tomesen het leven zelf ook ervaart op Java. Elke dag voegt zich naar de voorgaande en de komende, alles hetzelfde, telkens opnieuw. Als de handelaar in JALAN zijn groene kar voortduwt, passeert hij concurrenten die hun nering installeren op stoepen en met zeildoeken die worden vastgeregen aan haken die eerder al in de stoeprand zijn geslagen. Stallingen van bamboebuizen worden aaneen gesjord. Het verkeer passeert, zaken worden gedaan, de stoep wordt geveegd. Als de zon onder gaat, worden alle goederen weer ingepakt onder het licht van een enkel peertje aan een provisorische stroomvoorziening. Tijd om te slapen. Morgen weer een dag.